8. विलोम शब्द (कक्षा – दसवीं)

4.6k Views
4 Min Read
  1. उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

(i) ‘अ’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
ज्ञान अज्ञान धर्म अधर्म
तृप्त अतृप्त शांति अशांति
न्याय अन्याय सभ्य असभ्य
पूर्ण  अपूर्ण साधारण असाधारण
प्रसन्न अप्रसन्न स्वस्थ अस्वस्थ

(ii) ‘अन्’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
आदर अनादर उचित अनुचित
आगत अनागत उदार अनुदार
इच्छा अनिच्छा एक अनेक
इष्ट अनिष्ट औपचारिक अनौपचारिक

(iii) ‘अप’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
शकुन अपशकुन कीर्ति अपकीर्ति
शब्द अपशब्द यश अपयश
उपकार अपकार मान अपमान

(iv) ‘अव’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
आरोह अवरोह उत्तल अवतल
उन्नति अवनति गुण अवगुण

(v)  ‘कु’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
सुकर्म कुकर्म सुपात्र कुपात्र
सुमार्ग कुमार्ग सुपुत्र कुपुत्र
सुविचार कुविचार विख्यात कुख्यात
सुमति कुमति सुपूत कुपूत

(vi) ‘दुः / दुर्’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
सज्जन दुर्जन सद्भावना दुर्भावना
सद्गति दुर्गति सुगन्ध दुर्गन्ध
सदाचार दुराचार सौभाग्य दुर्भाग्य

(vii) ‘ना’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
कबूल नाकबूल पाक नापाक़
काबिल नाकाबिल बालिग नाबालिग
कामयाब नाकामयाब मंजूर नामंजूर
खुश नाखुश मुमकिन नामुमकिन
पसंद नापसंद वाकिफ़ नावाकिफ़

(viii) ‘नि/निर्‌’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
आशा निराशा सदोष निर्दोष
आश्रित निराश्रित सबल निर्बल
आधार निराधार साकार निराकार
मोही निर्मोही साक्षर निरक्षर

(ix) ‘पर’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
स्वकीय परकीय स्वतंत्र परतंत्र
स्वाधीन पराधीन स्वार्थ परमार्थ

(x) ‘प्रति’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
अनुकूल प्रतिकूल घात प्रतिघात
वाद प्रतिवाद क्रिया प्रतिक्रिया

(xi) “बि’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
अनुरक्ति विरक्ति संयोग वियोग
आकर्षण विकर्षण संश्लेषण विश्लेषण
संपन्न विपन्न संपदा विपदा
क्रय विक्रय सधवा विधवा
स्वदेश विदेश संकल्प विकल्प

(xii) बे’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
इज्जत बेइज्ज़त गुनहगार बेगुनाह
ईमानदार बेईमान चैन बेचैन
कसूरवार बेकसूर खौफ बेखौफ

कुछ विलोम शब्द मूल रूप में ही प्रयुक्त होते हैं। जैसे

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
अंत आरम्भ छुटकारा बंधन
अंतिम आरम्भिक जड़ चेतन
अमृत विष जिंदाबाद चेतन
अल्प अधिक जीवन मरण
अस्त उदय झगड़ा समझौता
अनिवार्य वैकल्पिक तरल
इंसान हैवान तीक्ष्ण मंद
इनकार इकरार त्याज्य स्वीकार्य
निंदा प्रशंसा दद्वेष राग
उगलना निगलना दिवस रात्रि
उजड़ा बसा निंदनीय प्रशंसनीय
उजला मैला निकास प्रवेश
उग्र शांत निठल्ला कमाऊ
ऊसर उपजाऊ नौकर मालिक
ओझल समक्ष पालक संहारक
कंजूस दानी प्रश्न उत्तर
कटना जुड़ना पाप पुण्य
कमाना खर्चना फुटकर थोक
करीब दूर बिक्री खरीद
कीमती सस्ता बनना बिगड़ना
कृतज्ञ कृतघ्न भोला चालाक
कोमल कठोर महँगा सस्ता
खरा खोटा मित्र शत्रु
गुप्त प्रकट यशस्वी कलंकित

अभ्यास कार्य

शब्द विलोम शब्द शब्द विलोम शब्द
अनुज अग्रज कृतज्ञ कृतघ्न
एकता अनेकता प्रत्यक्ष परोक्ष
वीर कायर दुरुपयोग सदुपयोग
सार्थक निरर्थक निश्चित अनिश्चित
करुण अकरुण कुमार्ग सन्मार्ग
आयात निर्यात उधार नकद
निर्माण विनाश मानव दानव
हार जीत प्रकाशित अप्रकाशित
आशाजनक निराशाजनक नायक खलनायक
उत्तीर्ण अनुत्तीर्ण खेद प्रसन्नता
Share This Article
Leave a review

Leave a Review

Your email address will not be published. Required fields are marked *