8. विलोम शब्द (कक्षा – दसवीं)

5.6k Views
4 Min Read
Listen to this article In Hindi
  1. उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

(i) ‘अ’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
ज्ञानअज्ञानधर्मअधर्म
तृप्तअतृप्तशांतिअशांति
न्यायअन्यायसभ्यअसभ्य
पूर्ण अपूर्णसाधारणअसाधारण
प्रसन्नअप्रसन्नस्वस्थअस्वस्थ

(ii) ‘अन्’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
आदरअनादरउचितअनुचित
आगतअनागतउदारअनुदार
इच्छाअनिच्छाएकअनेक
इष्टअनिष्टऔपचारिकअनौपचारिक

(iii) ‘अप’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
शकुनअपशकुनकीर्तिअपकीर्ति
शब्दअपशब्दयशअपयश
उपकारअपकारमानअपमान

(iv) ‘अव’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
आरोहअवरोहउत्तलअवतल
उन्नतिअवनतिगुणअवगुण

(v)  ‘कु’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
सुकर्मकुकर्मसुपात्रकुपात्र
सुमार्गकुमार्गसुपुत्रकुपुत्र
सुविचारकुविचारविख्यातकुख्यात
सुमतिकुमतिसुपूतकुपूत

(vi) ‘दुः / दुर्’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
सज्जनदुर्जनसद्भावनादुर्भावना
सद्गतिदुर्गतिसुगन्धदुर्गन्ध
सदाचारदुराचारसौभाग्यदुर्भाग्य

(vii) ‘ना’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
कबूलनाकबूलपाकनापाक़
काबिलनाकाबिलबालिगनाबालिग
कामयाबनाकामयाबमंजूरनामंजूर
खुशनाखुशमुमकिननामुमकिन
पसंदनापसंदवाकिफ़नावाकिफ़

(viii) ‘नि/निर्‌’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
आशानिराशासदोषनिर्दोष
आश्रितनिराश्रितसबलनिर्बल
आधारनिराधारसाकारनिराकार
मोहीनिर्मोहीसाक्षरनिरक्षर

(ix) ‘पर’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
स्वकीयपरकीयस्वतंत्रपरतंत्र
स्वाधीनपराधीनस्वार्थपरमार्थ

(x) ‘प्रति’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
अनुकूलप्रतिकूलघातप्रतिघात
वादप्रतिवादक्रियाप्रतिक्रिया

(xi) “बि’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
अनुरक्तिविरक्तिसंयोगवियोग
आकर्षणविकर्षणसंश्लेषणविश्लेषण
संपन्नविपन्नसंपदाविपदा
क्रयविक्रयसधवाविधवा
स्वदेशविदेशसंकल्पविकल्प

(xii) बे’ उपसर्ग के योग से बने विलोम शब्द

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
इज्जतबेइज्ज़तगुनहगारबेगुनाह
ईमानदारबेईमानचैनबेचैन
कसूरवारबेकसूरखौफबेखौफ

कुछ विलोम शब्द मूल रूप में ही प्रयुक्त होते हैं। जैसे

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
अंतआरम्भछुटकाराबंधन
अंतिमआरम्भिकजड़चेतन
अमृतविषजिंदाबादचेतन
अल्पअधिकजीवनमरण
अस्तउदयझगड़ासमझौता
अनिवार्यवैकल्पिकतरल
इंसानहैवानतीक्ष्णमंद
इनकारइकरारत्याज्यस्वीकार्य
निंदाप्रशंसादद्वेषराग
उगलनानिगलनादिवसरात्रि
उजड़ाबसानिंदनीयप्रशंसनीय
उजलामैलानिकासप्रवेश
उग्रशांतनिठल्लाकमाऊ
ऊसरउपजाऊनौकरमालिक
ओझलसमक्षपालकसंहारक
कंजूसदानीप्रश्नउत्तर
कटनाजुड़नापापपुण्य
कमानाखर्चनाफुटकरथोक
करीबदूरबिक्रीखरीद
कीमतीसस्ताबननाबिगड़ना
कृतज्ञकृतघ्नभोलाचालाक
कोमलकठोरमहँगासस्ता
खराखोटामित्रशत्रु
गुप्तप्रकटयशस्वीकलंकित

अभ्यास कार्य

शब्दविलोम शब्दशब्दविलोम शब्द
अनुजअग्रजकृतज्ञकृतघ्न
एकताअनेकताप्रत्यक्षपरोक्ष
वीरकायरदुरुपयोगसदुपयोग
सार्थकनिरर्थकनिश्चितअनिश्चित
करुणअकरुणकुमार्गसन्मार्ग
आयातनिर्यातउधारनकद
निर्माणविनाशमानवदानव
हारजीतप्रकाशितअप्रकाशित
आशाजनकनिराशाजनकनायकखलनायक
उत्तीर्णअनुत्तीर्णखेदप्रसन्नता
Share This Article